Richard Karl Konwiarz, który przyszedł na świat 15 lutego 1883 roku w Kępnie, a swoje życie zakończył 14 grudnia 1960 roku w Hanowerze, to niezwykle wpływowa postać w dziejach architektury i urbanistyki. Był niemieckim architektem, urbanistą, urzędnikiem oraz nauczycielem akademickim, który w znacznym stopniu wpłynął na rozwój Wrocławia w pierwszej połowie XX wieku.
W latach 1909–1945 Konwiarz był bezpośrednio związany z Wrocławiem, co pozwoliło mu na realizację wielu projektów architektonicznych. Jego twórczość obejmowała liczne obiekty użyteczności publicznej, z których wyróżnia się szczególnie te przeznaczone do celów sportowych. Praca Konwiarza przyczyniła się do kształtowania przestrzeni miejskiej oraz oferowania mieszkańcom nowoczesnych i funkcjonalnych budynków, które do dziś stanowią ważny element wrocławskiego krajobrazu.
Życiorys
Okres do końca I wojny światowej
Richard Konwiarz przyszedł na świat w Kępnie, gdzie miał szansę na spędzenie swoich młodzieńczych lat. Jego rodzice, Karl Konwiarz, mistrz murarski, i Anna Konwiarz z domu Schwede, byli fundamentami jego wczesnego życia. Po ukończeniu szkoły budowlanej w Dreźnie, zdobył zawód mistrza murarskiego, który stanowił pierwszy krok w jego karierze. Następne lata spędził na studiach architektury w renomowanych uczelniach: Wyższej Szkole Technicznej oraz Wyższej Szkole Sztuk Pięknych, gdzie miał zaszczyt uczyć się od znakomitych profesjonalistów, w tym architekta Paula Wallota, znanego z gmachu Reichstagu, oraz historyka sztuki Corneliusa Gurllitta. Po zakończeniu edukacji spędził ponad trzy lata na praktykach w różnych biurach architektonicznych oraz urzędach w Niemczech i Szwajcarii. Pracował w atelier spółki architektów Lossow und Kühne w Dreźnie, a następnie w urzędzie rejencji w Koblencji, przenosząc się później do Kolonii, gdzie miał do czynienia z pracą w dyrekcji kolei. Jego przygoda z praktyką architektoniczną trwała również w latach 1908–1909, gdy był zatrudniony w firmie architektonicznej Pfleghard und Haefeli w Zurychu.
W 1909 roku rozpoczął pracę jako projektant w biurze Deputacji Budowlanej Miasta Wrocławia pod dowództwem Maksa Berga. Od tej chwili związał swoje życie zawodowe z Wrocławiem aż do końca II wojny światowej. W 1912 roku awansował na stanowisko kierownika urzędu projektów w magistracie wrocławskim, które pełnił do 1925 roku. W początkowych latach swojej działalności, poza pracą u boku Maksa Berga, realizował także projekty na zlecenie innych miast. Już w 1911 roku wykonał nieodpłatnie projekt wieży Bismarcka w Kępnie, a w 1915 roku opracował plan budowy osiedla dla pracowników fabryki C. W. Reger Söhne w Starołęce (wówczas Luisenhain), który niestety nie został zrealizowany z powodu wybuchu I wojny światowej. W latach 1911–1913 współpracował z Berga przy realizacji największej inwestycji budowlanej tego okresu – Hali Stulecia, tworząc szczegółowe plany i rzuty tego monumentalnego obiektu. Podczas Wystawy Stulecia, zorganizowanej z okazji ukończenia budowy, Konwiarz przekazał swoje nowoczesne idee w dziedzinie architektury oraz rzemiosła sepulkralnego. Po kilku miesiącach od wybuchu I wojny światowej, w 1915 roku, przerwał na trzy lata pracę w magistracie, aby odbyć służbę wojskową.
Dwudziestolecie międzywojenne 1918-1939
1918-1930
Po powrocie z wojska, Richard kontynuował współpracę z Maksem Bergiem. W latach 1919–1921 wspólnie z Ludwigiem Moshamerem pracował nad projektem przebudowy centrum Wrocławia pod przewodnictwem Berga. Na początku lat dwudziestych brał też udział w projektach drapaczy chmur, które miały powstać w Wrocławiu, w tym przy ulicy Tęczowej oraz w rejonie placu Powstańców Warszawy. Tak jak w przypadku Hali Stulecia, jego rola polegała na kreśleniu szczegółowych rysunków technicznych i perspektywicznych. Duża część tych szkiców przetrwała do dziś.
Współpraca z Maksem Bergiem zakończyła się w końcu 1924 roku, kiedy to Berg zdecydował się zrezygnować z funkcji miejskiego radcy budowlanego i opuścił Wrocław. Mimo zakończenia tej współpracy, wpływy Bergia były nadal widoczne w późniejszej twórczości Konwiarza, który często sięgał po wcześniej wypracowane wzorce. W połowie lat dwudziestych przystąpiono do realizacji pierwszych dużych projektów Konwiarza w Wrocławiu. W 1925 roku rozpoczęto budowę dwóch istotnych obiektów: kompleksu sportowego na Zalesiu oraz krematorium na Cmentarzu Grabiszyńskim. Park Sportowy Zalesie był realizowany w kilku etapach, pierwszy z nich trwał od 1925 do 1928 roku. Obiekt zajmował obszar o powierzchni 63 ha, zawierający różnorodne urządzenia sportowe przeznaczone do uprawiania niemal wszystkich dyscyplin olimpijskich. Centralnym punktem kompleksu był Stadion Olimpijski z miejscami dla ponad 35 tysięcy widzów, który realizował nie tylko imprezy sportowe, ale także różne wydarzenia masowe. Obok niego znajdował się Stadeon Wagnera, który był przeznaczony dla młodzieży oraz lokalnych stowarzyszeń sportowych.
Drugim ważnym obiektem była budowla krematorium, które zostało zrealizowane w podwrocławskim Cmentarzu Grabiszyńskim w okresie od sierpnia 1925 do kwietnia 1926 roku. Konwiarz zaprojektował budowlę z czerwonej cegły, która składała się z kaplicy oraz głównej części krematorium, które nie zawierało żadnej religijnej symboliki, aby mogło być używane przez osoby różnych wyznań. Przy projektowaniu wnętrza współpracował z plastycy z Akademii Sztuki i Rzemiosła Artystycznego.
W kolejnych latach, Richard objął kierownictwo Pierwszego Oddziału Urzędu Budowlanego, który odpowiadał za nadzór i projektowanie wszystkich inwestycji miejskich. Rozpoczął realizację licznych projektów związanych z infrastrukturą miejską, budując kompleksy sportowe, tereny zielone, a także obiekty rekreacyjne. W 1926 roku, zaprojektował połączenie między terenami wystawowymi a Halą Stulecia dwiema żelbetowymi kładkami przerzuconymi nad ulicą Wróblewskiego (wówczas znaną jako Grüneicher Weg).
W drugiej połowie lat dwudziestych, Konwiarz zrealizował szereg inwestycji, w tym dwa kąpieliska na rzece w 1927 roku: Kąpielisko Północne w pobliżu Mostów Osobowickich i Kąpielisko Zachodnie przy Szczepinie, a także kompleks basenów w Oporowie.
1930-1939
W ciągu kolejnych lat, Richard Konwiarz zdobył uznanie za swoje osiągnięcia w projektowaniu, co zaowocowało przyznaniem mu brązowego medalu w Olimpijskim Konkursie Sztuki i Literatury podczas X Letnich Igrzysk Olimpijskich za projekt rozbudowy Stadionu Olimpijskiego we Wrocławiu. Uznanie zdobyte w 1932 roku, prowadziło do zaproszenia Konwiarza do sądu konkursowego dotyczącego projektu stadionu sportowego w Helsinkach. Dzięki swojej praktyce, Konwiarz zyskał renomę w akademickim środowisku Wrocławia, obejmując stanowisko profesora na Uniwersytecie Wrocławskim, gdzie wykładał znane metody budowy obiektów sportowych.
Początek lat trzydziestych to również ważny okres realizacji projektów budownictwa socjalnego, w tym trzech budynków mieszkalnych dla mniej zamożnych mieszkańców Wrocławia, które powstały w latach 1934–1935 przy alei Pracy i Hallera. Budynki te harmonijnie wpisywały się w otaczającą zabudowę osiedla Grabiszyn, będąc kontynuacją architektury tego rejonu. Oprócz tego, w 1934 roku, otwarta została kaplica pogrzebowa na cmentarzu komunalnym przy ul. Pilczyckiej, będąca dowodem nowoczesnego podejścia do architektury i jedną z lepszych realizacji Konwiarza.
Jednakże, po objęciu władzy przez nazistów w 1933 roku, Konwiarz, w przeciwieństwie do niektórych architektów, uznał zmiany w politycznym krajobrazie, chwaląc nową sytuację w artykułach na łamach „Deutsche Bauzeitung.” Jego projekty w tym okresie zaczęły przybierać formę monumentalnych budowli, zgodnych z politycznymi ideami nazistów, czego przykładem było powstanie pomnika w hołdzie bojówkarzom nazistowskim, odsłoniętego w 1937 roku w Parku Wschodnim. W drugiej połowie lat trzydziestych, koncentrował się głównie na rozbudowie parku sportowego Zalesie, który zyskał nowe, nowoczesne trybuny oraz obiekty sportowe. W 1938 roku odbył się tu Niemiecki Festiwal Pieśni oraz Festyn Gimnastyczny.
II wojna światowa i okres powojenny
W trakcie II wojny światowej Konwiarz nadzorował budowę schronów przeciwlotniczych w Wrocławiu, wśród których pierwszymi były podziemne schrony na Starym Mieście, wykonane w 1941 roku pod placem Solnym i Nowym Targiem. W latach 1942–1943 zrealizowano pięć schronów naziemnych: przy pl. Strzegomskim oraz na ulicach: Ładnej, Ołbińskiej, Stalowej i Białodrzewnej w osiedlu Nowe Żerniki.
Po zakończeniu wojny, w 1945 roku, Konwiarz opuścił Wrocław i powrócił do Drezna, gdzie musiał zmierzyć się z ogromem zniszczeń. Wkrótce po powrocie objął kierownictwo w Urzędzie Budowlanym Drezna, zapewniając nie tylko postawienie pierwszych planów odbudowy miasta, ale również rozliczenie się z wojennymi zniszczeniami. W 1948 roku zaproponował plany odbudowy kampusu Uniwersytetu Technicznego, a w 1947 roku przeszedł na Uniwersytet Techniczny, pełniąc funkcję profesora na Katedrze Projektowania i Urbanistyki. Jego ekspertyza w zakresie sportu zaowocowała współpracą z różnorodnymi instytucjami.
W 1950 roku, po utworzeniu Niemieckiej Republiki Demokratycznej, przeniósł się do Hanoweru i rozpoczął pracę jako wolny architekt. Szybko zyskał zlecenie na projekt dużego stadionu miejskiego, którego finalizacja była uwieńczeniem jego wieloletnich doświadczeń w projektowaniu obiektów sportowych.
Działalność
Wybrane dzieła
Richard Konwiarz to architekt, którego osiągnięcia w dziedzinie architektury pozostawiły trwały ślad w wielu miejscach. Jego prace sięgają początku XX wieku i obejmują szereg znaczących projektów. W 1911 roku stworzył Wieżę Bismarcka w Kępnie, a w latach 1925-1928 zaprojektował Park Sportowy Zalesie, w którego ramach powstał również Stadion Olimpijski. W okresie 1925-1926 zrealizował krematorium na Cmentarzu Grabiszyńskim, a w 1926 roku dwie kładki dla pieszych nad ulicą Wróblewskiego, które łączyły tereny wystawowe.
W 1927 roku powstały Kąpielisko Zachodnie przy ul. Gnieźnieńskiej, Park Sportowy Wschód przy ul. Wilczej oraz kąpielisko Północne przy ul. Pasterskiej 2. Rok 1928 przyniósł budowę hali sportowej z przebieralnią w Parku Sportowym Dąbie przy ul. Wróblewskiego oraz hali sportowej Brückenaue przy ul. Osobowickiej 48. Tego samego roku Konwiarz zaprojektował także kąpielisko na Oporowie przy ul. Harcerskiej 13 oraz modernizację kąpieliska Zalesie przy ul. Chopina 27, a także stację transformatorową przy ul. Jesionowej.
W latach 1929-1931 zrealizował kąpielisko leśne i park sportowy na Kozanowie, basen sportowy w Parku Sportowym Zalesie oraz sanatorium dzienne dla dzieci, które powstało w ramach wystawy WUWA. W następnych latach Konwiarz kontynuował swoją działalność, projektując nowe obiekty, takie jak stacja transformatorowa przy ul. Pułaskiego (1931) oraz dom mieszkalny fundacji dr Ludwiga Friedmanna przy al. Pracy (1933).
W latach 30. XX wieku, zaprojektował szereg ważnych budynków, w tym kaplicę cmentarza komunalnego na Kozanowie (1934) oraz dom starców fundacji św. Bernardyna przy ul. Hallera 147 (1935). W tym czasie miał również udział w rozbudowie parku sportowego na Zalesiu razem z Stadionem Olimpijskim (1936-1939) oraz w budowie Hali Państw przy ul. Wystawowej 1 (1938). W czasie II wojny światowej Konwiarz pracował nad projektami schronów przeciwlotniczych w różnych lokalizacjach.
Ostatnie jego znaczące projekty to stadion piłkarski Niedersachsenstadion w Hanowerze (1950-1954, współpraca z Heinzem Goesmannem) oraz kąpielisko Markwasen w Reutlingen (1954).
Współudział
Richard Konwiarz był również zaangażowany w szereg projektów architektonicznych jako współautor. W latach 1910-1913 pracował przy budowie Hali Stulecia, której projekt stworzył Maks Berg. Dwa lata później, w 1919 roku, przygotował koncepcję przebudowy szpitala Wszystkich Świętych, która jednak nie została zrealizowana. W latach 1919-1920, wspólnie z Maksem Bergiem i Ludwigiem Moshamerem, opracował niezrealizowaną koncepcję przebudowy Wrocławia. Dodatkowo w 1920 roku zaplanował wieżowce przy pl. Powstańców Warszawy oraz ul. Tęczowej, które również nie doczekały się realizacji. Kolejnym niezrealizowanym projektem był wieżowiec przy Friedrichstraße w Berlinie, stworzony w 1921 roku.
Niezrealizowane projekty
W zasobach prac Konwiarza można znaleźć również szereg ciekawych, jednak niezrealizowanych projektów. W 1915 roku zaprojektował osiedle dla pracowników fabryki C.W. Röger Söhne w Starołęce, a w 1920 roku wziął udział w konkursie na zabudowę nabrzeża przy Moście Wysokim w Elblągu. W 1929 roku miał zamiar przebudować trasę łączącą dworzec Świebodzki z Rynkiem, jednak projekt ten także nie został zrealizowany. W 1939 roku projektował hale targowe w południowej części terenów wystawowych, a w 1943 roku planował rozbudowę osiedla przy ul. Piwnika-Ponurego na Psim Polu.
Publikacje
Oprócz działalności projektowej, Richard Konwiarz również publikował swoje przemyślenia oraz analizy związane z architekturą. W 1913 roku wydał książkę pt. Alt-Schlesien: Architektur, Raumkunst, Kunstgewerbe. W 1924 roku, w pracach Georga Hallama, pojawił się jego tekst dotyczący architektury w Wrocławiu. W 1925 roku opublikował artykuł na temat nowej architektury w Breslau w „Wasmuths Monatshefte für Baukunst”. Kolejne jego prace ukazywały się w latach 1926-1957, obejmując różnorodne tematy związane z architekturą, budownictwem oraz sportem, w tym współautorstwo publikacji na temat sportowych i rekreacyjnych obiektów w Duisburgu czy też planów odbudowy po zniszczeniach II wojny światowej.
Oceń: Richard Konwiarz